Εξοχότατε κ.Πρόεδρε

Εκλεκτοί Προσκεκλημένοι

Κυρίες & Κύριοι

Ήταν για μένα μια μεγάλη τιμή και κυρίως μια πραγματική ευχαρίστηση να προεδρεύω της επιτροπής εμπειρογνωμόνων ( αποτελούμενη από τις Chantal Béret, συντηρήτρια στο Centre Pompidou, Anaèl Pigeat, κριτικό Τέχνης, Ανδρούλα Μιχαήλ και Sarah Wilson, Ιστορικούς Τέχνης και εκτιμήτριες), η οποία συνήλθε αρκετές φορές αυτή την χρονιά για να απονείμει για πρώτη φορά το βραβείο για «εικαστικές τέχνες» σε ένα Κύπριο καλλιτέχνη.

Για την ακρίβεια, εδώ και μια δεκαετία, έχουμε γίνει μάρτυρες της ανάδυσης μιας καλλιτεχνικής σκηνής σύγχρονης πολύ ζωντανής, δημιουργικής και αυθεντικής.

Αυτό το μικρό και μακρινό νησί τοποθετημένο μεταξύ Δύσης και Ανατολής, που φέρει μια πλούσια και θυελλώδη ιστορία, γέννησε αρκετούς Κύπριους καλλιτέχνες των οποίων το έργο έχει σαν γνώμονα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την πνευματική ταυτότητα της χώρας τους, αλλά το οποίο ξεκινώντας από μια κατάσταση διαχωρισμού πάει πιο πέρα από την Εθνική υπόθεση. Αυτή η νέα σκηνή καταγράφεται μέσα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της κυκλοφορίας των καλλιτεχνών, όσο γίνεται περισσότερο νομάδες, έτσι ώστε να γίνεται η υβριδοποίηση των μέσων και το ανακάτεμα των ειδών, υφαίνοντας έτσι μια εκ νέου κριτική ανάγνωση μετά-αποικιακή της Ιστορίας και των αρχικών της μύθων. Η Κύπρος συμβολίζει στην πραγματικότητα ένα πλούσιο αρχαιολογικό παρελθόν (η έκθεση στο Μουσείο του Λούβρου του Θεόδουλου Γρηγορίου το 2008) ταυτόχρονα με το πιο σύγχρονο τωρινό παρόν.

Το βραβείο αυτό του Ιδρύματος απονέμεται λοιπόν για να ανταμείψει το έργο ενός Κύπριου καλλιτέχνη με διεθνή φήμη.

Αλλά πρέπει να παραδεχτώ ότι λόγω της ποιότητας της δουλειάς ενός αριθμού καλλιτεχνών η επιλογή ήταν δύσκολη. Εύχομαι ο καλλιτέχνης που βραβεύεται να μου επιτρέψει να επωφεληθώ από αυτή την ευκαιρία για να ονομάσω τους υπόλοιπους καλλιτέχνες που θα θέλαμε επίσης να ανταμείψουμε. Νίκος Χαραλαμπίδης, Σωκράτης Σωκράτους, Φάνος Κυριάκου, αλλά επίσης και Χάρις Επαμεινώνδα, Μαριάννα Χριστοφίδου και τόσοι άλλοι.

Πήραμε περισσότερα από σαράντα φακέλους με έργα, που αντανακλούσαν καλά την ποικιλομορφία της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην Κύπρο, από την πλέον παραδοσιακή τέχνη μέχρι τις πιο σύγχρονες τάσεις, από τους πρωτοπόρους στους σύγχρονους καινοτόμους.

Ο Χριστόδουλος Παναγιώτου γεννήθηκε το 1978 στην Λεμεσό, ζει μεταξύ Κύπρου και Βερολίνου, αλλά ταξιδεύοντας ασταμάτητα εδώ και κάποια χρόνια (Βραζιλία, Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία). Ο ίδιος θεωρεί τον εαυτό του «από πουθενά και από αλλού» που σημαίνει όπως ένας καλλιτέχνης χωρίς σύνορα, παγκόσμιος.

Η αρχική του κατάρτιση ήταν ο χορός και η χορογραφία που έμαθε στην Λυών και στο Παρίσι και η Ανθρωπολογία ( που την σπούδασε στον Λονδίνο). Έφτασε αργότερα στις Εικαστικές τέχνες, με ένα τρόπο αυτοδίδακτο και φυσικό, σαν να επρόκειτο για μια φυσική προέκταση, αυτήν του σώματος του και της νόησης , της σχέση με το άλλο.

Ο χώρος του θεάματος, του θεάτρου, της σκηνής, είναι παρόντας στο μετέπειτα έργο του, όπως μαρτυρούν τα ρολά κόκκινου χαλιού που τοποθετεί σε διάφορους χώρους, κόκκινα χαλιά που κρατούν τα ίχνη των πατημασιών των αστέρων του Hollywood. Η ακόμα και αυτό το μεγάλο κομμάτι ουρανού (nowhere / πουθενά) παραμένει ένα σκηνικό ζωγραφισμένο που μετακινεί μαζί του στις εκθέσεις του. Αναδιπλώνοντας αυτά τα υλικά, κρύβοντας την επιφάνεια τους για να αναδείξει ότι το εξωτερικό τους μέρος, διατηρεί παρόλα αυτά, τα ίχνη, την μνήμη των γεγονότων, αλλά αντιστρέφει την θεαματική τους λειτουργία. Αυτό που έπρεπε να είναι εμφανές, να δείχνεται, γίνεται μυστικό και κρυμμένο.
Τόσο στο Καζίνο Λουξεμβούργου (Casino Luxembourg) το 2013 όσο και στην Βενετία το 2015, εμπνέεται από την αύρα του χώρου για να τοποθετήσει τα αντικείμενα του, βρίσκεται σε διάλογο με την Αρχιτεκτονική και δημιουργεί μια πραγματική «σκηνοθεσία» μια διήγηση με πολλαπλές διακλαδώσεις.

Φέτος, αντιπροσώπευε την Κύπρο στο étrange petit Palazzo Malipiero (παράξενο μικρό παλάτι Malipiero) και η κατασκευή του που έχει τίτλο « Δύο μέρες μετά το πάντα» (two days after forever) είχε τόση ακρίβεια σε σχέση με τον χώρο, τόση ποιητική λεπτότητα και κριτική, που αυτό μας οδήγησε και στην τελική μας απόφαση. Κεραμικά βάζα με σπάνια τριαντάφυλλα, πινακίδες δρόμου σε δύο αλφάβητα, γυάλινα τριαντάφυλλα Murano, πίδακας από χαλκό, μωσαϊκά, επιχρυσωμένοι πίνακες, κεραμική ύλη, τερακότα…. και βουνό από σκισμένα εισιτήρια …τόσα ενδεικτικά στοιχεία που μας διηγούνται πολλές ιστορίες για την Ιστορία της Κύπρου, από την αρχαία κληρονομιά μέχρι την είσοδο της στο Ευρώ και την εξαφάνιση του τοπικού της νομίσματος.

Ο Χριστόδουλος Παναγιώτου έχει καταφύγει σε διάφορα μέσα: Το Βίντεο, την κατασκευή, την φωτογραφική εκτύπωση, τις διαφάνειες, τις παραστάσεις και κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι η καλλιτεχνική του πορεία είναι κοντά στην διεργασία της μνήμης, στην αναζήτηση αναμνήσεων που διέφυγαν μέσα στις εικόνες, μέσα στα ίχνη του χρόνου. Προσπαθεί να καταστήσει χειροπιαστή την παρουσία μέσα στην απουσία, αλλά επίσης εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο δημιουργείται η ταυτότητα μιας κουλτούρας από τις εικόνες και τα αρχεία.

Ταυτίζει την καλλιτεχνική πρακτική με εκείνη της Αρχαιολογίας όπου μπορεί να εφεύρει μια ιστορία, και τον ενδιαφέρει η υπόσταση των αντικειμένων ( βλ. την έκθεση στο Moderna Musset de Stockholm αφιερωμένη στην μεταφορά των αρχαίων Κυπριακών κεραμικών στην Σουηδία μεταξύ 1927 και 1931.)

Στις προβολές των διαφανειών του, εξετάζει φωτογραφίες της Κυπριακής εφημερίδας Φιλελεύθερος για να δώσει μια εικόνα της χώρας του σε πλήρη μετάβαση. Στο I Land, (2011) προβάλλει της επίσημες φωτογραφίες του Μακάριου ΙΙΙ, του πρώτου Προέδρου – Αρχιεπισκόπου της Δημοκρατίας, ταυτόχρονα όμως με φωτογραφίες οικίες, έτσι ώστε να κατανοήσουμε πώς ο χρόνος δίνει αξία και σημασία στα αντικείμενα, στα γεγονότα. Επίσης όμως μας δείχνει πώς μπορούμε να διαχειριστούμε αυτά τα στοιχεία. Ο Χριστόδουλος εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο κτίζονται οι εθνικές ταυτότητες μέσα από τις ομαδικές διηγήσεις. Έτσι προβάλλει εικόνες από το παραδοσιακό καρναβάλι της Λεμεσού, διαβρωμένο από χαρακτήρες της Disney, ένα μείγμα που εκφράζει καλά το διφορούμενο του παραδοσιακού που ονομάζεται αυθεντικό.

Έτσι, λειτουργεί πάντα ανατρεπτικά, ανατρέποντας τους ρόλους, τις σημασίες, ανοίγοντας έτσι πολλαπλές ερμηνείες, αντιτάσσοντας το ορατό και το αόρατο, το παρελθόν και το παρόν, το ψεύτικο και το αληθινό, την ησυχία και το τραγούδι, την κίνηση και την ανάπαυση.

Ο άλλος άξονας της πορείας του, που μας έχει γοητεύσει πολύ είναι η ενεργοποίηση εκ νέου, παλαιών και παραδοσιακών τεχνικών : κεραμική ύλη τερακότα, μωσαϊκά, ζωγραφίζοντας εικόνες με βάση το χρυσό, δουλεύοντας πάνω σε δέρμα ή πάνω σε χαλκό…Τόσα επαγγέλματα ξεχασμένα που ό ίδιος προσπαθεί να επαναδραστηριοποιήσει. Με τον χαλκό έχει ένα συντονισμό ιδιαίτερο και παίζει ένα κεντρικό ρόλο στην δουλειά του, διότι το Λατινικό του όνομα είναι cyprum ( μέταλλο της Κύπρου) και οι πλάκες χαλκού που χρησιμοποιεί για τους προσωρινούς πίδακες του προέρχονται από το πιο σημαντικό μεταλλείο του νησιού.

Τα παπούτσια και τα ενδύματα που φτιάχνει με τόση φροντίδα από διάφορα υλικά ( σάκκους της οικογένειας του, ή σάκκους αγορασμένους στις αγορές της Βενετίας) είναι υποκατάστατα του σώματος, μια παρουσία απούσα σαν φάντασμα, αλλά επίσης έργα γλυπτικής άδεια που δεν θα χρησιμοποιηθούν ποτέ, απλά δημιουργηθήκαν με τέχνη.

Σε αυτό το πολυφωνικό έργο προστίθεται μια τελευταία χορδή: Η γραφή, η διήγηση, είτε υπό τη μορφή βιβλίων που εκδόθηκαν είτε υπό τη μορφή αλληλογραφίας. Letters from Japan, 2013, (Γράμματα από την Ιαπωνία) Πρόλογος : Quoting absence (σημειώνοντας την απουσία).

Αυτή η τέχνη τόσο διακριτική, είναι στην πραγματικότητα, όπως το γράφει ο κριτικός Hans Ulrich Obrist, ένα είδος σύγχρονου baroque (μπαρόκ). Ο Χριστόδουλος Παναγιώτου αντιλαμβάνεται τον κόσμο όπως ένα θέατρο, μια σκηνή, όπου μπορούμε να ξεχωρίσουμε το πραγματικό από την φαντασία.

Μετά από ένα πρώτο βραβείο που πήρε το 2003 για την δουλειά του στην χορογραφία, το διάσημο ελληνικό καλλιτεχνικό βραβείο του Ιδρύματος Deste που του απονεμήθηκε το 2005, και το βραβείο Το μέλλον της Ευρώπης το 2010 (τίτλος που αντηχεί σαν ηχώ στην τραγική επικαιρότητα που ζούμε) είμαι ευτυχισμένη και περήφανη που είμαι σε θέση να του απονείμω το Βραβείο του Ιδρύματος Νέμιτσα, ένα βραβείο αριστείας που αφορά όλους τους τομείς της Επιστήμης και της δημιουργίας.

Βέβαια ο Χριστόδουλος είναι ένας καλλιτέχνης νέος στο μέσο της καριέρας του, αλλά η φήμη του είναι ήδη ευρέως επιβεβαιωμένη, του ευχόμαστε αυτό το βραβείο να του είναι ωφέλιμο.

Σας ευχαριστώ θερμά για αυτή την πρόσκληση.

Marie – Laure Bernadac