Εξοχότατε κ. Πρόεδρε της Δημοκρατίας
Πανιερότατε,
Εξοχότατε κ. πρώην Πρόεδρε της Δημοκρατίας,
Έντιμοι κύριοι Υπουργοί,
Dear Ambassadors,
Εκλεκτοί προσκεκλημένοι,
Καλησπέρα σας,
Με ιδιαίτερη χαρά έχω την τιμή και το προνόμιο να παρουσιάσω, εκ μέρους του Ιδρύματος Τάκης και Λούκη Νέμιτσας, το έργο και την προσωπικότητα του Καθηγητή Δημητρίου Χριστοδούλου, ο οποίος λαμβάνει απόψε το Βραβείο Νέμιτσας 2016 στα Μαθηματικά.
Ο Δημήτριος Χριστοδούλου γεννήθηκε στην Αθήνα, τον Οκτώβριο του 1951. Ο πατέρας του Λάμπρος γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια από Ελληνοκύπριους γονείς που είχαν μεταναστεύσει στην Αίγυπτο. Ο παππούς του Μιλτιάδης καταγόταν από τον Άγιο Θεόδωρο και η γιαγιά του Ελένη από την Χοιροκοιτία. Η μητέρα του Μαρία γεννήθηκε στην Αθήνα από γονείς πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, Έλληνες που έκρυβαν μέσα τους την Ελλάδα. Ο μικρός Δημήτρης γαλουχήθηκε στο μεγαλείο της φυλής και τη συμβολή της Ελλάδας στον παγκόσμιο πολιτισμό. Από τότε που ήταν μικρό παιδί, ο Αλεξανδρινός πατέρας του Λάμπρος του ενέπνευσε όλη τη λατρεία για τον ελληνικό πολιτισμό, πηγαίνοντάς τον σε αρχαία μνημεία, μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους και λέγοντάς του χαρακτηριστικά πως οι αρχαίοι Έλληνες ήσαν ανυπέρβλητοι.
Ο νεαρός Δημήτριος φοίτησε στο «Πρότυπο Λύκειο Αθηνών», τη σημερινή Σχολή. Μωραΐτη. Το ενδιαφέρον του για τα Μαθηματικά και τη Θεωρητική Φυσική φούντωσε στα δεκατέσσερά του με σπίθα ένα πρόβλημα Ευκλείδειας Γεωμετρίας. Μαθητής τότε στην τρίτη τάξη του Γυμνασίου προσπαθούσε με μανία να λύσει ένα άλυτο πρόβλημα των Μαθηματικών, το πρόβλημα της τριχοτόμησης της γωνίας, χωρίς να γνωρίζει τότε ότι η λύση με χάρακα και διαβήτη είχε αποδειχθεί αδύνατη. Ο ίδιος ομολογεί σήμερα ότι ήταν η ατελέσφορη προσπάθειά του να βρει την ανύπαρκτη λύση που τον προκάλεσε να υποψιαστεί το μεγάλο βάθος των Μαθηματικών.
Εστία των ενασχολήσεων του Δημητρίου Χριστοδούλου στη Φυσική και τα Μαθηματικά έγινε σύντομα η Γεωμετρία του Riemann, η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν και ο Χωροχρόνος. Στη δεκαετία του 1960 υπήρξε παιδί-θαύμα στα Μαθηματικά και τη Φυσική. Ήταν μαθητής της Δευτέρας Λυκείου to 1968 όταν οι εφημερίδες των Αθηνών έγραφαν με πηχυαίους τίτλους: «Μαθητής -Αϊνστάιν: Μαθητής Γυμνασίου διαβάζει Ανώτερα Μαθηματικά και λύνει δύσκολα προβλήματα». Όταν ήταν 16 χρονών έφηβος ασχολήθηκε με μετασχηματισμούς Laplace και οι τεταρτοετείς φοιτητές του Πολυτεχνείου του έδιναν δικά τους προβλήματα και τους τα έλυνε. Η φήμη του μικρού Δημήτρη εξαπλώθηκε γρήγορα και έφτασε σε σημαντικούς Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού, όπως ο Αχιλλέας Παπαπέτρου, Θεωρητικός Φυσικός, και ο διεθνούς φήμης Μαθηματικός Χρίστος Παπακυριακόπουλος. Τα νέα πέταξαν και διέσχισαν τον Ατλαντικό.
Σε ηλικία 17 ετών, το 1968, ο Δημήτριος Χριστοδούλου έφευγε από την Ελλάδα χωρίς να έχει τελειώσει το σχολείο για να συνεχίσει τις σπουδές του ως μεταπτυχιακός φοιτητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Princeton των ΗΠΑ. Tο φθινόπωρο του 1970, ένα μήνα μετά τα δέκατα ένατα γενέθλιά του, ο νεαρός Δημήτριος δημοσίευσε την πρώτη του επιστημονική εργασία με τίτλο «Αντιστρεπτοί και μη αντιστρεπτοί μετασχηματισμοί στη Φυσική των Μελανών Οπών», που άνοιξε ένα καινούργιο κεφάλαιο, τη Θερμοδυναμική των Μελανών Οπών. Σε ηλικία 20 ετών, το 1971, έλαβε το διδακτορικό του στη Φυσική από το Πανεπιστήμιο Princeton. Η υπό την καθοδήγηση του Καθηγητή J. A. Wheeler διδακτορική διατριβή του αποτελεί ορόσημο για το πεδίο της Φυσικής των Μελανών Οπών.
Η εξέλιξη της λαμπρής ερευνητικής και ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας του Δημητρίου Χριστοδούλου υπήρξε έκτοτε ραγδαία. Μετά από ένα χρόνο, ως μεταδιδακτορικός υπότροφος στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας, επέστρεψε το 1972 στην Ελλάδα ως Καθηγητής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σύντομα, όμως, παραιτήθηκε, και συνέχισε τη σταδιοδρομία του ως ερευνητής στο CERN (της Γενεύης), στο Διεθνές Κέντρο Θεωρητικής Φυσικής της Τεργέστης, στο Ινστιτούτο Max Planck (του Μονάχου) και στο διάσημο Ινστιτούτο Courant της Νέας Υόρκης. Το 1983 έγινε Αναπληρωτής Καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Syracuse της Νέας Υόρκης όπου δύο χρόνια αργότερα, το 1985, προήχθη σε Καθηγητή. Το 1988 επέστρεψε στο Ινστιτούτο Courant ως Καθηγητής Μαθηματικών. Το διάστημα 1992 έως και 2001 διετέλεσε Καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Princeton των ΗΠΑ, που αποτελεί τα τελευταία 80 χρόνια το κέντρο της μαθηματικής πρωτοπορίας. Από το 2001 μετακόμισε στο Ομοσπονδιακό Πολυτεχνείο της Ζυρίχης, ένα από τα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα της Ευρώπης, ως Καθηγητής Μαθηματικών και Φυσικής.
Επιγραμματικά, ένα σημαντικό μέρος από το επιστημονικό έργο του Δημητρίου Χριστοδούλου εστιάζεται στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, στην ευστάθεια του Χώρου Minkowski, στη δημιουργία Μελανών Οπών στο κενό κάτω από ισχυρά βαρυτικά κύματα, και στα τρισδιάστατα ρευστά. Τομή του έργου του αποτελεί η επίλυση δύσκολων Διαφορικών Εξισώσεων που σχετίζονται με αυτό.
Το κυριότερο έργο για το οποίο είναι παγκόσμια γνωστός ο βραβευόμενος έχει να κάνει με τις εξισώσεις της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν. Ο Δημήτριος Χριστοδούλου ανέπτυξε καινούργιες μαθηματικές μεθόδους για την επίλυση ή την κατανόηση των λύσεων των εξισώσεων του Αϊνστάιν, οι οποίες, ενώ ήταν τόσο κομψές, ήταν περιβόητες για τη δυσκολία τους. Η επεξεργασία τους ώστε να προκύψει ουσιαστικό αποτέλεσμα είχε συναντήσει ανυπέρβλητες μαθηματικές δυσκολίες για πάρα πολλά χρόνια, από το 1915 που γράφτηκαν.
Στο πλαίσιο της Γενικής Θεωρίας ο Δημήτριος Χριστοδούλου έχει αποδείξει την ευστάθεια του Χωροχρόνου ή Χώρου Minkowski στον οποίο ζούμε. Ας μου επιτραπεί να εξηγήσω ότι ο χώρος Minkowski είναι ο μαθηματικός χώρος στον οποίον η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν είναι πιο κατάλληλη να παρασταθεί. Σε αυτόν τον χώρο υπάρχουν οι συνήθεις τρεις χωρικές διαστάσεις, οι οποίες συνδυάζονται με τη διάσταση του χρόνου και σχηματίζουν μια τετραδιάστατη τοπολογική πολλαπλότητα για την αναπαράσταση του χωροχρόνου. Ο βραβευόμενος έχει καταδείξει την επ’ άπειρον μη γραμμική φύση των βαρυτικών κυμάτων και έχει διατυπώσει αυστηρά θεωρήματα σχετικά με τη δημιουργία Μελανών Οπών. Ήδη η διδακτορική διατριβή του περιείχε την κεντρική ιδέα που οδήγησε άλλους σπουδαίους ερευνητές, όπως ο Hawking και ο Bekenstein, στην τελική διατύπωση της Θερμοδυναμικής των Μελανών Οπών και της ακτινοβολίας Hawking. Τέλος οι εργασίες του Καθηγητού Χριστοδούλου στη Θεωρία των Διαφορικών Εξισώσεων, πέραν της γενικότερης σπουδαιότητάς τους για τα Μαθηματικά, είναι, επίσης, σημαντικές για τη μελέτη της Ρευστοδυναμικής. Με το συνολικό του έργο ο βραβευόμενος αποκαλύπτει ανάγλυφα και με μοναδικό τρόπο τη μυστηριώδη και ερωτική, ίσως, σχέση των Μαθηματικών με τη Φυσική.
Η λαμπρή σταδιοδρομία του Καθηγητού Χριστοδούλου είναι γεμάτη από πολλά σημαντικά διεθνή βραβεία, διακρίσεις και υποτροφίες. Το 1981 έλαβε το βραβείο Otto Hahn Medal στη Μαθηματική Φυσική από την Κοινότητα Max Planck. Το 1991 έλαβε το βραβείο Βασίλειος Ξανθόπουλος από τον Διεθνή Σύνδεσμο για τη Γενική Σχετικότητα και τη Βαρύτητα. Το 1993 έλαβε την τιμητική Υποτροφία του Ιδρύματος Mac Arthur για τα Μαθηματικά και τη Φυσική. Το 1996 έλαβε το Αριστείο Θετικών Επιστημών από την Ακαδημία Αθηνών. Το 1998 έλαβε την τιμητική Υποτροφία John Simon Guggenheim. Το σημαντικότερο βραβείο του Αμερικανικού Συνδέσμου Μαθηματικών στον τομέα της Ανάλυσης είναι το Bocher Memorial Prize, το οποίο του απονεμήθηκε το 1999. Το 2006 έλαβε, από κοινού με τον Καθηγητή Αθανάσιο Φωκά, το Αριστείο Μποδοσάκη. Το 2008 έλαβε το Tomalla Prize από το ομώνυμο Ίδρυμα για την εφαρμογή της Γενικής Σχετικότητας στην Αστρονομία. Το 2009 ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας απένειμε στον Καθηγητή Δημήτριο Χριστοδούλου το παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος.
Το 2011 το Ίδρυμα Shaw αποφάσισε να απονείμει στον Καθηγητή Δημήτριο Χριστοδούλου, από κοινού με ένα άλλο ιερό τέρας των σύγχρονων Μαθηματικών, τον Καθηγητή Richard Hamilton, το ομώνυμο βραβείο στα Μαθηματικά. Το Βραβείο Shaw, αποκαλούμενο και ως Βραβείο Νόμπελ της Ασίας, αποτελεί κατά πολλούς, μαζί με το Βραβείο Abel της Νορβηγίας, ένα από τα δύο σημαντικότερα διεθνή βραβεία στα Μαθηματικά. Οι δύο Καθηγητές βραβεύτηκαν για το έργο τους στις Μη Γραμμικές Διαφορικές Εξισώσεις και στις Γεωμετρίες Lorentz και Riemann, και τις εφαρμογές τους στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας και την Τοπολογία.
Ο Δημήτριος Χριστοδούλου έχει εκλεγεί μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών, της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ από το 2012 και της Academia Europea από φέτος. Έχει, επίσης, αναγορευθεί σε Επίτιμο Διδάκτορα πλειάδας πανεπιστημίων όπως, για παράδειγμα, του Πανεπιστημίου Brown, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Πανεπιστημίου Κύπρου το 2003. Έχει δώσει πληθώρα τιμητικών διαλέξεων ως Κύριος και Διακεκριμένος Ομιλητής σε πανεπιστήμια, συνέδρια και ερευνητικά ινστιτούτα διεθνώς. Ενδεικτικά έδωσε την Κύρια Ομιλία στο Διεθνές Κογκρέσο Μαθηματικής Φυσικής το 2009 και στο Διεθνές Κογκρέσο Μαθηματικών το 2014.
Ο Δημήτριος Χριστοδούλου έχει μια χαρακτηριστική απλότητα στις ομιλίες του· ένας συναισθηματισμός και μια οικειότητα τις χαρακτηρίζουν, ενώ μιλάει πάντα χωρίς κείμενο και μαγεύει το ακροατήριο. Όταν ρωτήθηκε κάποτε σε συνέντευξή του να δώσει μια εξήγηση γι’ αυτό, είπε πως δεν προετοιμάζει κείμενο για να μη χαλά τον αυθορμητισμό του. Διερωτήθηκε τότε αν ο Μέγας Αλέξανδρος είχε κείμενο και παρατήρησε ότι κάποιοι πολιτικοί έχουν κείμενο γιατί διαβάζουν, ίσως, αυτά που τους γράφουν οι σύμβουλοί τους. Ο λόγος του είναι ελλειπτικός, γεμάτος παρενθέσεις, αγκύλες και παραπομπές, όπως, ίσως, είναι η σκέψη των Μαθηματικών.
Ο βραβευόμενος είναι ο συγγραφέας πολλών καθιερωμένων και κλασικών μονογραφιών. Έχει, επίσης, επιβλέψει ένα σημαντικό αριθμό διδακτορικών διατριβών και έχει υπερβάλει εαυτόν όσον αφορά το ζωηρότατο ενδιαφέρον του για την υποστήριξη και ανάδειξη νέων επιστημόνων στα Μαθηματικά.
Η Ελλάδα και η Κύπρος εκπροσωπούνται επάξια από αξιόλογους επιστήμονες στη διεθνή κοινότητα των Μαθηματικών. Ουσιώδες μέρος της επιτυχίας αυτής οφείλεται στην επιρροή που ασκεί ο Δημήτριος Χριστοδούλου στους εξ Ελλάδος και εκ Κύπρου μαθηματικούς, είτε αμέσως μέσω της διδασκαλίας και της ερευνητικής καθοδήγησης είτε εμμέσως, όντας ο ίδιος ένα λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση.
Αν και η ακαδημαϊκή έδρα του βρίσκεται στην Ελβετία, ο Δημήτριος Χριστοδούλου διατηρεί ζωηρό ενδιαφέρον για τα ακαδημαϊκά τεκταινόμενα στην Ελλάδα, την οποία επισκέπτεται για να δώσει ομιλίες και διαλέξεις σε κάθε δυνατή ευκαιρία. Ιστορική παραμένει η διάλεξη που έδωσε στην Παλαιά Βουλή των Αθηνών με θέμα «Τα Μαθηματικά στην Αρχαία Αλεξάνδρεια, Ευκλείδης — Αρχιμήδης» και υπό την αιγίδα του Συλλόγου «Φίλοι της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας». Η διάλεξή του, που τον ταξίδεψε πίσω στην Αλεξάνδρεια, βρίσκεται ανεπτυγμένη σε ομώνυμο βιβλίο από τις εκδόσεις Ευρασία, το πρώτο, ίσως, βιβλίο του στα ελληνικά. Τα μάτια του αστράφτουν όποτε μιλά για τα Μαθηματικά των αρχαίων Ελλήνων, το δεύτερο μεγάλο πάθος του. Σε κάθε ευκαιρία επισημαίνει ότι η συμβολή των αρχαίων Ελλήνων στα σύγχρονα Μαθηματικά δεν διδάσκεται όσο θα έπρεπε στην Ελλάδα και παρά το τεράστιο παγκόσμιο ενδιαφέρον.
Επιτρέψτε μου να παραθέσω αυτούσια μια γλαφυρή δήλωση του τιμωμένου για την κοινωνική κρίση στην Ελλάδα: «Θυμάμαι την εποχή που ήμουν μικρό παιδί η Ελλάδα είχε ένα βιοτικό επίπεδο πολύ χαμηλό, αλλά ένα πνευματικό επίπεδο πολύ υψηλό. Είναι γεγονός ότι η εικόνα που εκπέμπει η χώρα μας στο εξωτερικό δεν είναι και η καλύτερη. Έχει περάσει η εποχή που υπήρχαν Έλληνες με διεθνή ακτινοβολία. Δείχνουμε την εικόνα ενός κράτους, όπου δυστυχώς οι θρασύτατοι και οι επιπόλαιοι είναι αυτοί που προβάλλονται και επιπλέουν».
Ο Δημήτριος Χριστοδούλου αναγνωρίζεται διεθνώς ως κοινωνός του επιστημονικού ήθους και της ανιδιοτελούς αναζήτησης της αλήθειας. Η πρώτη επαφή που θα έχετε μαζί του θα σας πείσει πέραν πάσης αμφιβολίας για την εξέχουσα διάνοια και τη χαρισματική προσωπικότητά του. Είναι ζεστός, καλλιεργημένος, μεγαλόψυχος και πάνω απ’ όλα απλός και ανθρώπινος.
Ο τιμώμενος κατατάσσεται αυτοδικαίως ως ένας από τους διεθνώς κορυφαίους επιστήμονες στα Μαθηματικά. Συνοψίζοντας το έργο και την προσωπικότητά του, νοιώθω περήφανος να δηλώσω ότι πρόκειται για μια κορυφαία, ταλαντούχα και πολυσύνθετη ανθρώπινη μονάδα που με το επιστημονικό του έργο τιμά τον Ελληνισμό διεθνώς. Επιτρέψτε μου, μάλιστα, να τολμήσω να πω ότι κατά τη γνώμη μου ο Δημήτριος Χριστοδούλου είναι ένας σύγχρονος Καραθεοδωρής.
Ελπίζουμε, Καθηγητά Χριστοδούλου, ότι η σημερινή βράβευσή σας με το Βραβείο Νέμιτσας 2016 θα ενδυναμώσει τους δεσμούς σας με τη μακρινή και αγαπημένη σας πατρίδα, τη μοιρασμένη Κύπρο, που γνωρίζουμε ότι πάντοτε σκέφτεστε και αγαπάτε.
Κυρίες και Κύριοι,
Κλείνοντας επιτρέψτε μου να πω, χωρίς ίχνος υπερβολής, ότι σήμερα, με τη βράβευση του Κυπριακής καταγωγής Καθηγητή Δημητρίου Χριστοδούλου με το Βραβείο Νέμιτσας 2016, το οποίο θα του απονεμηθεί σε λίγα λεπτά από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στη σεμνή αυτή τελετή, το Ίδρυμα Νέμιτσας τιμά τον Δημήτριο Χριστοδούλου για την προσφορά του στα Μαθηματικά αλλά και ο Δημήτριος Χριστοδούλου τιμά με την παρουσία του το Ίδρυμα Νέμιτσας, και την Κύπρο γενικότερα.
Επιφανή Έλληνα με καταγωγή από τον Άγιο Θεόδωρο και την Χοιροκοιτία της Κύπρου, χαρισματικέ και ανυπέρβλητε επιστήμονα, μέντορα, συνάδελφε και φίλε Δημήτρη, σας ευχαριστούμε ταπεινά για όσα έχετε προσφέρει και για την τιμή που περιποιείτε σε όλους μας απόψε. Σας καλωσορίζω στους κόλπους των βραβευθέντων με το Βραβείο Τάκης και Λούκη Νέμιτσας.
3.10.2016/ΜΜ
