Εξοχότατε Κύριε Πρόεδρε της Κυπριακής Δημοκρατίας, Μακαριώτατε, Πανιερώτατε, έντιμοι κύριοι Υπουργοί, αγαπητοί προσκεκλημένοι,
Με μεγάλη μου χαρά βρίσκομαι εδώ σήμερα, εκπροσωπώντας την Διεθνή Επιτροπή Κριτών για την απονομή του βραβείου Νέμιτσας στη Φυσική για το 2013 και θα ήθελα να σας εξηγήσω το λόγο που επιλέξαμε τον Καθηγητή Γεώργιο Ευσταθίου για το βραβείο αυτό.
Η Επιτροπή συστάθηκε από εμένα, τον Καθηγητή Μπράϊαν Σμίντ του Αυστραλιανού Εθνικού Πανεπιστημίου και τον Καθηγητή Δημήτρη Νανόπουλο του Πανεπιστημίου Τέξας A&M. Είχαμε να επιλέξουμε έναν ανάμεσα σε πολλούς διεθνώς αναγνωρισμένους Φυσικούς με Κυπριακή καταγωγή και ενώ όλοι τους διαθέτουν εντυπωσιακά αποτελέσματα στον τομέα της έρευνας, εντούτοις η επιλογή αποδείχθηκε πιο εύκολη απ’ ότι νομίζαμε, αφού είχαμε και οι τρείς ανεξαρτήτως επιλέξει τον Καθηγητή Ευσταθίου για το βραβείο αυτό.
Ο τομέας ειδίκευσης μου είναι εντελώς διαφορετικός από αυτόν του Καθηγητή Ευσταθίου, αλλά ακόμη και με μια πρόχειρη ανασκόπηση των επιστημονικών του επιτευγμάτων κατάλαβα ότι πρόκειται όχι μόνο περί ενός εξαίρετου επιστήμονα αλλά ενός επιστήμονα ο οποίος ανήκει σε μία πολύ μικρή ομάδα ατόμων που αντί απλώς να προσφέρουν στους τομείς της έρευνας, τους καθορίζουν. Καθώς περπατούσα στον διάδρομο, συνομιλώντας με τους συναδέλφους μου της Αστροσωματιδιακής και της Κοσμολογίας, η εντύπωση που είχα σχηματίσει για τον Καθηγητή Ευσταθίου ενισχύθηκε και τελικά επιβεβαιώθηκε από τα υπόλοιπα μέλη της Επιτροπής, ένας εκ των οποίων είναι ειδικός στον τομέας της Κοσμολογίας.
Τα επιστημονικά επιτεύγματα του Καθηγητή Ευσταθίου αντικατοπτρίζονται στην σταδιοδρομία του, καθώς και στη θέση που κατέχει στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Φοίτησε στην Οξφόρδη και έπειτα πήρε το Διδακτορικό του στην Αστρονομία από το Πανεπιστήμιο Durham το 1979. Μετά πήγε στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνιας ως μεταδιδακτορικός, ενώ από το 1980 μέχρι το 1988 κατείχε θέση σε ερευνητικά προγράμματα στο Κέιμπριτζ. Το 1988, σε ηλικία 33 ετών διορίστηκε Επίτιμος Καθηγητής Αστρονομίας στην Οξφόρδη. Το 1997 επέστρεψε στο Κέιμπριτζ ως Καθηγητής Αστροφυσικής και από το 2004 μέχρι το 2008 διατέλεσε διευθυντής του Ινστιτούτου Αστρονομίας. Το 2008 έγινε ο πρώτος διευθυντής του Ινστιτούτου Κοσμολογίας Κάβλι, το οποίο είναι το κορυφαίο ινστιτούτο στον τομέα του ανά το παγκόσμιο. Μέχρι σήμερα, ο Καθηγητής Ευσταθίου έχει λάβει αρκετά σημαντικά βραβεία και κάνω ιδιαίτερη αναφορά στο βραβείο Κοσμολογίας Γκρούμπερ το οποίο κέρδισε το 2011.
Θα είστε έκπληκτοι που ένα βραβείο φυσικής απονέμεται σε κάποιον με υπόβαθρο καθηγητή Αστρονομίας και θα αναρωτιέστε τι είναι η Αστροφυσική και τι η Κοσμολογία. Για να σας βοηθήσω να καταλάβετε θα αφιερώσω λίγα λεπτά μιλώντας για την έρευνα του Καθηγητή Ευσταθίου από την οπτική του μη-ειδικού. Παραδοσιακά, οι αστρονόμοι κατασκευάζουν ουράνιους χάρτες. Αρχικά, απλά κοιτούσαν τον ουρανό και κατέτασσαν τα άστρα σε αστερισμούς, δίνοντας τους ονόματα. Αργότερα, χρησιμοποιώντας όλο και πιο εξελιγμένα τηλεσκόπια, ανακάλυψαν ότι τα άστρα που βλέπουμε με γυμνό μάτι δεν είναι παρά μόνο ένα μικροσκοπικό κομμάτι του σύμπαντος των άστρων. Τα πιο πολλά ανήκουν σε μακρινούς γαλαξίες, έχουν διάφορα σχήματα και οι γαλαξίες αυτοί είναι οργανωμένοι σε ακόμη πιο μεγάλα συγκροτήματα, συμπλέγματα και υπερσυμπλέγματα γαλαξιών. Με την ιδέα της Μεγάλης Έκρηξης, η οποία εκφράζει ότι όλοι οι πλανήτες και τα’ άστρα προέκυψαν μετά από μία τεράστια, αρχέγονη έκρηξη κατά την οποία δημιουργήθηκε ο χώρος και ο χρόνος, οι επιστήμονες μπόρεσαν να θέσουν ακριβή ερωτήματα για τη δημιουργία του Σύμπαντος. Γιατί το Σύμπαν έχει τη μορφή που έχει; Τι προκαλεί τα άστρα να ενώνονται και να σχηματίζουν γαλαξίες και τους γαλαξίες να σχηματίζουν συμπλέγματα; Τί χαρακτηρίζει την κατανομή των γαλαξιών και των συμπλεγμάτων των γαλαξιών; Αυτά τα ερωτήματα οδήγησαν τον Καθηγητή Ευσταθίου στην δημιουργία προγραμμάτων αρκετά εξελιγμένων έτσι ούτως ώστε να καταστεί δυνατή η προσομοίωση της εξέλιξης του σύμπαντος. Το συμπέρασμα στο οποίο οδηγήθηκε μαζί με τους συνεργάτες του στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ήταν άκρως επαναστατικό. Η παρατηρημένη κατανομή των λαμπερών άστρων δεν μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς να υποθέσουμε ότι υπάρχει ακόμη μία μορφή ύλης – η κρύα, σκοτεινή ύλη – και ότι το συνολικό βάρος της ύλης αυτής είναι περίπου πέντε φορές τη συνολική μάζα όλων των άστρων. Ακόμη δεν γνωρίζουμε από τι αποτελείται αυτή η κρύα σκοτεινή ύλη, εντούτοις πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο ασχολούνται με το θέμα αυτό. Ένα όμορφο παράδειγμα της ενότητας μεταξύ των Φυσικών είναι ότι το εργαστήριο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πυρηνικών Ερευνών (CERN) στη Γενεύη, το οποίο ασχολείται με τη μελέτη των μικρότερων στοιχείων της ύλης και πιο πρόσφατα γνωστό για την ανακάλυψη του σωματιδίου Χίγκς, μελετά επίσης το θέμα της κρύας, σκοτεινής ύλης που εισήγαγε ο Καθηγητής Ευσταθίου για να εξηγήσει τις πιο μεγάλες παρατηρημένες διαρθρώσεις συμπλεγμάτων στο σύμπαν.
Όμως, οι υπολογισμοί του Καθηγητή Ευσταθίου οδήγησαν σε μία πιο εκπληκτική κατεύθυνση. Η υπόθεση και μόνο της ύπαρξης της κρύας, σκοτεινής ύλης δεν ήταν αρκετή για να συμφωνούν οι εξομοιώσεις με τις παρατηρήσεις. Χρειαζόταν κάτι πολύ περισσότερο, αυτό στο οποίο τώρα αναφερόμαστε ως σκοτεινή ενέργεια. Η σκοτεινή ενέργεια, η οποία ευθύνεται για το 75% της ενέργειας που περιέχει το σύμπαν, δεν μπορεί να εκληφθεί ως απλά σωματίδια. Μετέπειτα μελέτες εκρηγνυόμενων άστρων, των σουπερνόβα, καθώς και η φύση της κοσμικής ακτινοβολίας υποβάθρου είναι σύμφωνα με τα πρώιμα αποτελέσματα της έρευνας του Καθηγητή Ευσταθίου και υποστηρίζουν έντονα την ύπαρξη της σκοτεινής ενέργειας. Η κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου υπάρχει από τότε που το σύμπαν ήταν ακόμη πολύ νεαρό. Όπως η απόχρωση ενός ζεστού μετάλλου αποκαλύπτει τη θερμοκρασία του, έτσι που οι αλλαγές στην απόχρωση υποδηλώνουν ότι το μέταλλο δεν έχει ζεσταθεί ομοιόμορφα, έτσι και οι αλλαγές στο χρώμα το οποίο είναι το μήκος κύματος της κοσμικής ακτινοβολίας υποβάθρου υποδηλώνει πόσο ομοιόμορφο ήταν το νεαρό σύμπαν. Ο ρόλος του Καθηγητή Ευσταθίου στη συνεργασία γύρω από τον δορυφόρο Πλάνκ ήταν πολύ σημαντικός. Φέτος, ο δορυφόρος παρουσίασε μέχρι τώρα την καλύτερη μέτρηση της ακτινοβολίας υποβάθρου και οι μετρήσεις αυτές επέτρεψαν τον ακριβή προσδιορισμό του ποσοστού της κρύας, σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας. Ο δορυφόρος Πλάνκ συνεχίζει να καταγράφει δεδομένα και ο Καθηγητής Ευσταθίου θα συνεχίσει σίγουρα το έργο του με στόχο την αποκάλυψη των μυστικών της δημιουργίας του σύμπαντος.
Τελειώνοντας, σας διαβάζω την επίσημη ανακήρυξη του βραβείου: «Ο Καθηγητής Γεώργιος Ευσταθίου είναι γνωστός για τη χρήση πρωτοποριακών προγραμμάτων εξομοίωσης της δομής της συγκρότησης του σύμπαντος, για έρευνες μεγάλης κλίμακας συγκροτήσεων στο σύμπαν και για τη θεωρητική και παρατηρητική του έρευνα αναφορικά με την κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου, συμπεριλαμβανομένου και του πρωταρχικού του ρόλου στην λειτουργία του δορυφόρου Πλάνκ. Οι σημαντικές εξελίξεις που έχει σημειώσει ο Καθηγητής Ευσταθίου, έχουν διαμορφώσει την αντίληψη μας για το Σύμπαν και έχουν συμβάλει σημαντικά στο σύνηθες πρότυπο της Κοσμολογίας».
