Εξοχότατε κ. Πρόεδρε της Κυπριακής Δημοκρατίας,
Εντιμότατοι κ. Υπουργοί,
Εντιμότατοι κ. Βουλευτές,
Distinguished Ambassadors,
Εκλεκτοί προσκεκλημένοι,
Γεννήθηκα στην Αθήνα πριν από 65 χρόνια. Ο πατέρας μου Λάμπρος γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια σε Ελληνοκύπριους γονείς που είχαν μεταναστεύσει στην Αίγυπτο. Ο παππούς μου Μιλτιάδης ήταν από τον Άγιο Θεόδωρο και η γιαγιά μου Ελένη από την Χοιροκοιτία. Η μητέρα μου, Μαρία, γεννήθηκε στην Αθήνα σε οικογένεια προσφύγων από την Μικρά Ασία. Οι γονείς του πατέρα μου άφησαν την Αίγυπτο και εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα κατά την δεκαετία των 1950. Έτσι είχαν την ευκαιρία να ακούσω πολλές θαυμαστές ιστορίες από τον παππού μου, τις περιπέτειες του ως νεαρός μαθητής του Δημοτικού Σχολείου Κύπρου προς τα τέλη του 19ου αιώνα. Σαν παιδί έκανα μακρούς περιπάτους με τον πατέρα μου, συχνά στις περιοχές των αρχαίων μνημείων, και εκείνος με ενέπνεε με ιστορίες από το μακρινό ένδοξο παρελθόν του Ελληνισμού. Με τον πατέρα μου πήγαινα επίσης και σε έναν κινηματογράφο για παιδιά που έπαιζε ντοκιμαντέρ. Ακόμα θυμάμαι την εντύπωση που μου έκανε όταν είδα ένα ντοκιμαντέρ για τον Αϊνστάιν.
Όταν ήμουν 14 ετών, γεννήθηκε μέσα μου, εντελώς ξαφνικά, ένα φλέγον ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και την θεωρητική φυσική. Μέσα σε διάστημα δύο ετών είχα μαγευτεί με τις έννοιες του χώρου και του χρόνου, με την γεωμετρία του Ρήμαν και την σχετικότητα του Αϊνστάιν. Η περίπτωση μου έπεσε στην προσοχή του Αχιλλέα Παπαπέτρου, Έλληνα φυσικού του Ινστιτούτου Ανρί Πουανκαρέ, ο οποίος με την σειρά του ειδοποίησε τον Τζών Ουϊλερ, καθηγητή φυσικής του Πρίνστον, που ήταν με άδεια στο Παρίσι εκείνη την εποχή. Έτσι λοιπόν στις αρχές του 1968 ήρθα στο Παρίσι και υποβλήθηκα σε εξετάσεις από εκείνους, κάτι που είχε σαν συνέπεια να γίνω δεκτός ως μεταπτυχιακός φοιτητής στο φυσικό τμήμα του Πρίνστον, ένα μήνα πριν κλείσω τα 17. Το φθινόπωρο του 1970, ένα μήνα πριν τα 19 μου γενέθλια, έγραψα την πρώτη μου επιστημονική εργασία “Αντιστρεπτοί και μη αντιστρεπτοί μετασχηματισμοί στην φυσική των μελανών οπών”. Ο Wheeler όταν την πρωτοπαρουσίασα, βλέποντας πως ανοίγεται ένα καινούργιο κεφάλαιο, η θερμοδυναμική των μελανών οπών, τόσο ενθουσιάστηκε, που έβαλε μπουρλότο. Είχε ξέρετε ιδιαίτερη αγάπη στις εκρήξεις.
Το φθινόπωρο του 1977 ήταν πολύ σημαντικό για την πορεία μου γιατί εκείνη την εποχή ο τρόπος που σκεφτόμουνα για την επιστήμη μετασχηματίστηκε ριζικά. Ήμουν από το προηγούμενο έτος ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ινστιτούτο Μάξ Πλάνκ στο Μόναχο, στην ομάδα του Γιούργκεν Ελερς. Ο Ελερς, αν και φυσικός ο ίδιος, αναγνώρισε ότι είχα μαθηματικό ταλέντο το όποιο δεν είχε ακόμα εκδηλωθεί. Οι μαθηματικές μου γνώσεις εκείνη την εποχή ήταν μόνο προπτυχιακού επιπέδου. Ο Ελερς ήταν εξαιρετικά γενναιόδωρος μαζί μου. Μου έδωσε άδεια μετ’ αποδοχών επ’ αόριστον ώστε να πάω στο Παρίσι να μελετήσω μαθηματικά υπό την καθοδήγηση της Υβον Σοκε-Μρουχα, και την περίοδο 1977-1981 μελέτησα μαθηματική ανάλυση στην Γαλλική σχολή. Με την ενθάρρυνση λοιπόν του Ελερς βρήκα τελικά τον ιδιαίτερο δρόμο μου στην επιστήμη, την ανάπτυξη των μαθηματικών με σκοπό την επίλυση φυσικών προβλημάτων.
Το 1981 επέστρεψα στις Η.Π.Α. και ένας από τους πρώτους επιστήμονες που ήρθα σε επαφή ήταν ο διάσημος Κινέζος μαθηματικός Σιγκ-Τουγκ Γιαου. Συνδέθηκα στενά μαζί του για ένα διάστημα 5 ετών, κάτι που διαμόρφωσε τον χαρακτήρα μου ως μαθηματικό. Από τον Γιαου έμαθα γεωμετρία και πως συνδυάζεται αποτελεσματικά η γεωμετρία με την ανάλυση σε αυτό που λέγεται γεωμετρική ανάλυση, ένα πεδίο όπου ο Γιαου υπήρξε πρωτοπόρος. Η δική μου συμβολή από τότε ήταν η επέκταση της γεωμετρικής ανάλυσης από το αρχικό πεδίο των ελλειπτικών εξισώσεων σε εκείνο των υπερβολικών, και από την γεωμετρία του χώρου στην γεωμετρία του χωροχρόνου. Το κίνητρο μου για την επέκταση αυτή ήταν η μελέτη των δυναμικών προβλημάτων της φυσικής του συνεχούς.
Το πρώτο έργο γεωμετρικής αναλύσεως υπερβολικών εξισώσεων ήταν το έργο μου σε συνεργασία με τον Σέργιο Κλαίνερμαν επί της ευστάθειας του χωροχρόνου Μινκοφσκι, καρπός εντατικής προσπάθειας της περιόδου 1984-1991. Το έργο αυτό απέδειξε την ευστάθεια του επιπέδου χωροχρόνου της ειδικής σχετικότητας στο πλαίσιο της γενικής θεωρίας. Στην γενική σχετικότητα ο χωροχρόνος είναι καμπύλος, και η καμπυλότητα, που αντιστοιχεί στην βαρύτητα, ικανοποιεί τις εξισώσεις Αϊνστάιν. Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι μια αρχική διαταραχή στο υφάδι του χωροχρόνου διαδίδεται, όπως η διαταραχή σε μια ήρεμη λίμνη από την πτώση μιας πέτρας, σε κύματα, τα βαρύτιμα κύματα. Όμως, όπως έδειξα σε μια περαιτέρω εργασία “Η μη-γραμμική φύση της βαρύτητας και τα πειράματα βαρύτιμων κυμάτων”, υπάρχει μια λεπτή διαφορά από το παράδειγμα της λίμνης.
Γιατί, ενώ ο χωροχρόνος, όπως η λίμνη, ξαναγίνεται επίπεδος, μετά την παρέλευση των κυμάτων, ο τελικός επίπεδος χωροχρόνος σχετίζεται κατά μη-τετριμμένο τρόπο με τον αρχικό επίπεδο χωροχρόνο, και τούτο έχει σαν συνέπεια ένα παρατηρήσιμο φαινόμενο, που λέγεται “μη-γραμμικό φαινόμενο μνήμης”, την μόνιμη μετατόπιση των πειραματικών μαζών ενός ανιχνευτή βαρύτιμων κυμάτων. Αυτή τη στιγμή καταβάλλονται προσπάθειες για την ανίχνευση του φαινόμενου αυτού.
Την περίοδο 1988-1992 ήμουν καθηγητής μαθηματικών στο Ινστιτούτο Κουραντ.
Το 1992 επέστρεψα στο πανεπιστήμιο όπου είχα σπουδάσει, το Πρίνστον, ως καθηγητής μαθηματικών. Το 2001 επέστρεψα στην Ευρώπη καταλαμβάνοντας την σημερινή μου θέση ως καθηγητής μαθηματικών και φυσικής του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης. Η θέση αυτή, καθώς είχε διδακτικές υποχρεώσεις μόνο το φθινοπωρινό εξάμηνο, που επέτρεπε να βρίσκομαι στην Ελλάδα το υπόλοιπο μέρος του έτους αφοσιωμένος σε πλήρη απομόνωση στην έρευνα. Και βέβαια, να απολαμβάνω ταυτόχρονα την ομορφιά της ζωής στην πατρίδα.
Η περίοδος 2001-2008 ήταν για μένα περίοδος εξαιρετικά εντατικής διανοητικής προσπάθειας. Στράφηκα στην μελέτη του σχηματισμού κρουστικών κυμάτων στα συμπιεστά ρευστά στην φυσική περίπτωση των 3 χωρικών διαστάσεων. Το έργο μου στο θέμα αυτό κατέληξε σε μια μονογραφία “Ο Σχηματισμός Κρουστικών Κυμάτων στα 3-Διαστατα Ρευστά” που μελετά τι συμβαίνει μετά από μακρό χρονικό διάστημα όταν έχουμε μια αυθαίρετη αρχική διαταραχή σε ένα οποιοδήποτε ρευστό.
Μετά από ένα κατάλληλα μακρό χρονικό διάστημα, εμφανίζονται επιφάνειες στον χωροχρόνο όπου ο ρυθμός μεταβολής των φυσικών μεγεθών, όπως η θερμοκρασία, η πίεση και η ταχύτητα του ρευστού, πειράζονται. Από τις επιφάνειες αυτές αναπτύσσονται ασυνέχειες στα φυσικά μεγέθη, τα κρουστικά κύματα. Το πρόβλημα μελετήθηκε για πρώτη φορά από τον ίδιο τον Ρήμαν το 1860, όμως μόνο στην απλουστευμένη μορφή που παίρνει όταν περιορίσουμε τις διαστάσεις του χώρου σε μια. Η μονογραφία μου μελετά το πραγματικό φυσικό πρόβλημα. Η έννοια του χωροχρόνου παίζει και εδώ κεντρικό ρόλο, δεν είναι όμως ο πραγματικός χωροχρόνος, αλλά αυτό που καλώ “ακουστικός χωροχρόνος” και αντιστοιχεί, τρόπος του λέγειν, στην εμπειρία ενός τυφλού, που μόνο να ακούει μπορεί. Το 2004, όταν εργαζόμουν στο πρόβλημα αυτό ήδη 5 χρόνια, έφτασα σε αδιέξοδο. Το άφησα λοιπόν για την περίοδο του Πάσχα και αμέσως μετά ταξίδευα στην Αμερική. Στο Πρίνστον είδα τον φίλο μου τον Άντριου Ουαιλς που είχε ιδιαίτερη πείρα σε μαθηματικές δυσκολίες, αφού είχε λύσει κάτι άλυτο για 350 χρόνια. Το βράδυ επιστρέφοντας στο ξενοδοχείο στην Νέα Υόρκη έπεσα να κοιμηθώ. Και στον ύπνο όχι μόνο μου ήρθε η λύση αυτού του προβλήματος που με απασχολούσε 5 χρόνια, αλλά και ενός άλλου, που θα σας πω στην συνέχεια, με το όποιο δεν είχα καθόλου ασχοληθεί. Ξυπνώντας το πρωί έγραψα σημειώσεις, που συμπλήρωσα όταν επέστεψα στην Ελλάδα. Αυτές που αφορούσαν το άλλο πρόβλημα τις έβαλα σε ένα συρτάρι, περιμένοντας 2 χρόνια για να τις αξιοποιήσω, αφού στο ενδιάμεσο διάστημα έπρεπε να ολοκληρώσω την μονογραφία για τα κρουστικά κύματα, μονογραφία την οποία αφιέρωσα στην μνήμη του αγαπημένου μου πατέρα.
Τώρα, όσον αφορά το άλλο πρόβλημα, ο Πενροουζ είχε εισάγει το 1965 την έννοια μιας παγιδευμένης επιφάνειας στον χωροχρόνο επί τη βάση της οποίας απέδειξε ένα εντυπωσιακό θεώρημα που λέει ότι χωροχρόνος που περιέχει μια τέτοια επιφάνεια πρέπει κατ ανάγκην να έρθει σε ένα τέλος. Λίγο μετά δέχθηκα ότι, κάτω από την ίδια υπόθεση της παρουσίας παγιδευμένης επιφάνειας, υπάρχει μια περιοχή του χωροχρόνου μη-παρατηρήσιμη από το άπειρο, η μελανή οπή. Μια σημαντική πρόκληση από την εποχή εκείνη ήταν να βρεθεί πως σχηματίζονται οι παγιδευμένες επιφάνειες αναλύοντας την δυναμική της βαρύτιμης κατάρρευσης.
Εκείνη την μαγική νύχτα του 2004 μου ήρθε η ιδέα που θα μου επέτρεπε να ανταποκριθώ στην πρόκληση αυτή, ολοκληρώνοντας τον Μάιο του 2008 την μονογραφία “Η Δημιουργία Μελανών Οπών στην Γενική Σχετικότητα”. Η μονογραφία αυτή μελετά τον σχηματισμό παγιδευμένων επιφανειών στην καθαρή γενική σχετικότητα, δηλαδή απουσία ύλης, μέσω της εστίασης βαρύτιμων κυμάτων. Ο παλιός μου καθηγητής της φυσικής, ο Τζών Ουϊλερ, μου είχε αναφέρει το πρόβλημα αυτό το 1968. Ευτυχώς βέβαια που δεν μου το έθεσε σαν το θέμα της διδακτορικής διατριβής, γιατί άλλως αντί να πάρω το διδακτορικό στα 19 θα το έπαιρνα στα 56. Η ιδέα λοιπόν ήταν μια νέα μέθοδος που αξιοποιεί την υπόθεση ότι τα αρχικά δεδομένα περιέχουν κάπου μια απότομη αλλαγή, όπως το έδαφος όταν είμαστε σε ένα οροπέδιο και φτάνουμε στο χείλος πέραν του οποίου απλώνεται μια πεδιάδα. Η μέθοδος αυτή μας επιτρέπει να μελετήσουμε την μακρόχρονη συμπεριφορά της λύσεως που προκύπτει, ρίχνοντας φως σε μια περιοχή του επιστητού που προηγουμένως φαινόταν απροσπέλαστη.
Λέγεται για εμάς τους μαθηματικούς πως χρειαζόμαστε μόνο μολυβί και χαρτί. Όμως η αλήθεια είναι ότι αυτά χρειάζονται μόνο για να καταγραφούν οι ιδέες και τα αποτελέσματα που προκύπτουν από αυτές.
Οι ιδέες οι ίδιες δεν χρειάζονται ούτε μολυβί, ούτε χαρτί. Σε μένα η έμπνευση πάντα έρχεται την νύχτα όταν βρίσκομαι σε εκείνη την ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ βαθύ ύπνου και εγρήγορσης, όπου η συγκέντρωση στον κόσμο των ιδεών είναι μεγίστη.
Κλείνοντας, θέλω να υπογραμμίσω την συνεισφορά του Ιδρύματος Νέμιτσας στην εξύψωση του πνευματικού επιπέδου του λαού μας. Η σημασία της ιατρικής και της μηχανικής είναι σε όλους αντιληπτή εφόσον η υγεία είναι το μέγιστο αγαθό και η ανάπτυξη της τεχνολογίας αυτό στο όποιο οφείλεται αρχικά η επιβίωση και τελικά η κυριαρχία του ανθρωπινού γένους στην γη.
Οι φυσικές επιστήμες και η βιολογία συμβάλλουν εφόσον αποτελούν την βάση για την μηχανική και την ιατρική, αντίστοιχα. Ταυτόχρονα όμως, σαν μέρος αυτού που ο Αριστοτέλης ονόμαζε φιλοσοφία, συμμετέχουν στην πνευματική ζωή του ανθρώπου.
Η μουσική και οι άλλες καλές τέχνες αποτελούν επίσης μέρος του πνευματικού πολιτισμού. Σε όλα αυτά τα πεδία το Ίδρυμα Νέμιτσας απένειμε βραβεία τα προηγούμενα χρόνια. Και φέτος προχωρά με την απονομή στα μαθηματικά, που στηρίζουν τις φυσικές επιστήμες, και σύμφωνα με τον Αριστοτέλη είναι και αυτά μέρος της φιλοσοφίας.
