Εξοχότατε κ. Πρόεδρε της Δημοκρατίας,
Μακαριότατε, Πανιερώτατε,
Εξοχότατε πρώην Πρόεδρε κ. Βασιλείου,
Έντιμοι κ. Υπουργοί,
Εκλεκτοί προσκεκλημένοι,
Αποδεχόμενος τη μεγάλη τιμή που συμβαδίζει με το Βραβείο ΝΕΜΙΤΣΑΣ, θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιτροπή επιλογής και το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος ΝΕΜΙΤΣΑΣ, ιδιαίτερα τον κύριο Τάκη και την κυρία Λούκη ΝΕΜΙΤΣΑ, για το μεγάλο αυτό βραβείο που φέρει το όνομά τους και το οποίο με οδήγησε σήμερα μπροστά σε αυτό το εκλεκτό κοινό. Σας ευχαριστώ θερμά κύριε Πρόεδρε και Μακαριώτατε που με την παρουσία σας καθιστάτε τη σημερινή τελετή τόσο περισσότερο ουσιαστική και μεγαλειώδη για όλους μας. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον Καθηγητή κύριο Μάριο Μαυρονικόλα, Αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου Κύπρου, για την κολακευτική του προσφώνηση και που τόσο ευκρινώς παρουσίασε τους λόγους για τους οποίους μου απονεμήθηκε το τιμητικό αυτό βραβείο. Σπεύδω όμως να προσθέσω ότι μοιράζομαι αυτή την τιμή με την οικογένειά μου για την άνευ όρων αγάπη και υποστήριξή τους και τους μαθητές μου για τη συμβολή τους στη διαμόρφωση του συνολικού επιστημονικού έργου για το οποίο βραβεύομαι σήμερα.
Η ομιλία μου αναφέρεται αρχικά στην οικογένεια και την ανατροφή μου στην Κύπρο και περιλαμβάνει επίσης τις μετέπειτα περιπλανήσεις μου ανά τον κόσμο στην προσπάθειά μου να αποδείξω την αξία μου και να ξεκινήσω την ακαδημαϊκή μου σταδιοδρομία στο εξωτερικό όπως επίσης και να δημιουργήσω τη δική μου οικογένεια μαζί με τη σύζυγό μου Γεωργία στις Ηνωμένες Πολιτείες˙ και αυτά χωρίς ποτέ να ξεχνώ την Ελληνοκυπριακή μου καταγωγή, την κουλτούρα και τον πολιτισμό μας.
Η οικογένειά μου , Εκπαίδευση και Σταδιοδρομία
Γεννημένος στον Καραβά, την κωμόπολη στο τώρα κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, σίγουρα δεν ήμουν χαρακτηριστικό παράδειγμα νέου με μια πολλά υποσχόμενη επιστημονική καριέρα στην επιστήμη, και ειδικότερα εκείνη τη σταδιοδρομία που να με οδηγούσε σε αυτό το βήμα απόψε. Οι παππούδες μου ήταν και οι δύο αγρότες, καλλιεργούσαν τα μικρά τους χωράφια για να θρέψουν τις οικογένειές τους και να κερδίσουν τα προς το ζην. Ο πατέρας μου μπορούσε να σταδιοδρομήσει μόνο ως κτίστης, έχοντας παρακολουθήσει μόνο μέχρι την τρίτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Η επιθυμία του για μένα ήταν να γίνω αρχιτέκτονας, αλλά εγώ γοητευόμουν περισσότερο από τα αστέρια και το σύμπαν. Και ενώ ο πατέρας μου σκεφτόταν το μέλλον μου, η μητέρα μου φρόντιζε με αγάπη τις καθημερινές μας ανάγκες, τόσο τις δικές μου όσο και εκείνες των μικρότερων αδελφών μου, του Νικολή, της Δέσπως, της Βάσως, της Ρίτας και της Γιάννας, ενώ ταυτόχρονα εργαζόταν και στα χωράφια για να κερδίσει τα επιπλέον χρήματα που χρειαζόμασταν. Περιττό βέβαια να αναφέρω ότι ειδικότερα εκείνη την εποχή όλοι έπρεπε να εργάζονται από νεαρή ηλικία, και να βοηθούν στην επιβίωση ολόκληρης της οικογένειας.
Παρακολούθησα το δημοτικό σχολείο στον Καραβά και την πρώτη τάξη του Γυμνασίου στη Λάπηθο, πριν ο πατέρας μου να κανονίσει να εγγραφώ στο Παγκύπριο Γυμνάσιο της Λευκωσίας, όπου και ολοκλήρωσα την γυμνασιακή μου εκπαίδευση, ενώ ζούσα με τον θείο μου Γιάννη και την οικογένειά του και εργαζόμουν στο οικογενειακό τους ζαχαροπλαστείο στον Άγιο Δομέτιο. Στο Παγκύπριο είχα την καλή τύχη να συναντήσω άριστους καθηγητές, συμπεριλαμβανομένου του Δρ. Τηλέμαχου Χαραλάμπους, καθηγητή της χημείας, ο οποίος αναγνωρίζοντας το ταλέντο μου σε αυτή με ενέπνευσε να την ακολουθήσω με πάθος. Ήμουν ακόμη τυχερός να ανήκω στη γενιά των μαθητών που εμπνεύστηκαν από τον J. F. Kennedy, ο οποίος εκφώνησε την περίφημη ομιλία του από το Πανεπιστήμιο Rice όπου κατά σύμπτωση σήμερα διδάσκω και εξασκώ το ερευνητικό μου έργο στη χημεία, μετά από ένα μακρινό ταξίδι από την Κύπρο στο Χιούστον του Τέξας. Αυτό το ταξίδι αποτέλεσε πράγματι μια θαυμάσια εμπειρία “γεμάτη περιπέτειες, γεμάτη γνώσεις, γεμάτη ανακαλύψεις», όπως έγραψε ο ποιητής μας Καβάφης στο γνωστό του ποίημα «Ιθάκη».
Μετά την αποφοίτησή μου και σε ηλικία 18 ετών, ταξίδεψα στην Αγγλία όπου και τελικά σπούδασα χημεία στα Bedford College (BSc) και University College του Λονδίνου (PhD) με τους Franz Sondheimer και Peter J. Garratt. Προτού όμως να ξεκινήσω τις σπουδές μου εργάστηκα σε ένα εργοστάσιο αλλαντικών, ένα εργοστάσιο ελαστικών και πολλά Fish & Chips shops, ενώ ταυτόχρονα μάθαινα την Αγγλική γλώσσα και προετοιμαζόμουν για τις εισαγωγικές εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο. Αλλά το μεγαλύτερο μου κατόρθωμα στο Λονδίνο ήταν η ανακάλυψη της Georgette, της συζύγου μου για σαράντα ένα χρόνια.
Ο επόμενος σταθμός μου ήταν το Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, όπου έκανα μεταδιδακτορικές σπουδές με τον Thomas J. Katz και, στη συνέχεια, το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, όπου εργάστηκα υπό την καθοδήγηση του Καθηγητή E. J. Corey (Βραβείο Νόμπελ, 1990). Η πρώτη μου ανεξάρτητη ακαδημαϊκή δουλειά ήταν ως Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια στη Φιλαδέλφεια όπου και προάχθηκα σταδιακά στη θέση του Rhodes Thompson Καθηγητή Χημείας. Το 1989 διορίστηκα ως ιδρυτικός πρόεδρος του νεοσύστατου Τμήματος Χημείας στο Scripps Research Institute στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνιας, κατέχοντας την έδρα Χημείας Darlene Shiley, ως πρόεδρος του Χημικού Τμήματος, και ταυτόχρονα αυτή του Διακεκριμένου Καθηγητή Χημείας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Σαν Ντιέγκο μέχρι το 2013, όταν μετακόμισα στο Πανεπιστήμιο Rice, στο Χιούστον του Τέξας, όπου σήμερα κατέχω την έδρα Χημείας Harry and Olga Wiess. Το 2004, κλήθηκα από την A * STAR στη Σιγκαπούρη να δημιουργήσω ένα εργαστήριο χημικής σύνθεσης όπου, ταυτόχρονα με τις υπόλοιπες αρμοδιότητες και υποχρεώσεις μου, κατείχα τη θέση του Διευθυντή μέχρι το 2010.
Η Επιστήμη μου και ο αντίκτυπός της στην Κοινωνία .
Η Χημεία καλείται από πολλούς η κεντρική επιστήμη, λόγω του ότι εκτείνεται μεταξύ της φυσικής και της βιολογίας. Ο κεντρικός της ρόλος και η δύναμή της απορρέουν από την ικανότητά της να αναλύει και να συνθέτει τα δομικά στοιχεία, τα μόρια, όλων των πραγμάτων που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας. Χημικοί δημιουργούν αυτά τα μόρια από άτομα ή ομάδες ατόμων μέσα από την καλλιτεχνία και την επιστήμη της χημικής σύνθεσης. Αυτή η πρακτική είναι εξαιρετικής σημασίας, διότι κατ’ αυτό τον τρόπο ανακαλύπτουμε και παράγουμε μερικά από τα πιο πολύτιμα αγαθά μας, όπως τα φάρμακα, τα διαγνωστικά προϊόντα, τα καλλυντικά, οι βαφές, οι υφάνσιμες ίνες, τα πολυμερή, τα πλαστικά, τα γεωργικά χημικά προϊόντα και τα υλικά υψηλής τεχνολογίας που ωφελούν την κοινωνία με μυριάδες τρόπους. Ένας εξειδικευμένος κλάδος της σύνθεσης, που ονομάζεται οργανική σύνθεση, είναι η κατασκευή μορίων, φυσικών ή σχεδιασμένων, των οποίων το κύριο συστατικό είναι ο άνθρακας. Τα ίδια αυτά μόρια αποτελούν τα συστατικά κάθε ζωντανού πλάσματος στον πλανήτη μας. Η ικανότητα του ανθρώπου να αναπαράγει τα μόρια της ζωής και της φύσης, καθώς και ανάλογα τους, μέσα στο εργαστήριο, αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές εξελίξεις στην ιστορία της ανθρωπότητας, άλλαξε την καθημερινότητά μας, και διαμόρφωσε τον κόσμο μας όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Ανάμεσα στα πολλά μόρια που άλλαξαν τον κόσμο ξεχωρίζουν η ασπιρίνη, η πενικιλίνη, η Ταξόλη και τα προϊόντα σύζευξης αντισώματος-φαρμάκου (Antibody Drug Conjugates, ADCs), λόγω της τεράστιας επίδρασής τους στην κοινωνία.
Ασπιρίνη . Η ιστορία της ασπιρίνης ξεκινά από την αρχαία Αίγυπτο, όπου ήταν γνωστό ότι η ιτιά και τα συναφή δέντρα περιείχαν ένα συστατικό που ανακούφιζε τον πόνο και τον πυρετό. Ο Ιπποκράτης, πατέρας της σύγχρονης ιατρικής, συνταγογραφούσε φλοιό ιτιάς σε ασθενείς με αντίστοιχα συμπτώματα στην Αρχαία Ελλάδα. Χρειάστηκε βεβαίως η ωρίμανση της χημικής επιστήμης τον δέκατο ένατο αιώνα, όπου οι επιστήμονες ανακάλυψαν το δραστικό συστατικό από την ιτιά, την σαλικίνη, ένα φυσικό προϊόν το οποίο εμφανίζει όλες τις θεραπευτικές ιδιότητες που αποδίδονταν σε αυτό το δέντρο. Χημικοί στην εταιρεία Bayer στη Γερμανία, δημιούργησαν μια απλούστερη εκδοχή της σαλικίνης με καλύτερες φαρμακολογικές ιδιότητες, και έτσι ξεκίνησε η ασπιρίνη το 1899 ως η πρώτη καθαρή ουσία για φαρμακευτική χρήση. Κατέληξε να θεωρείται ως το πιο επιτυχημένο φάρμακο όλων των εποχών και εξακολουθεί να κατέχει πρωτεία ακόμα και σήμερα. Όπως είδαμε η ανακάλυψη της ασπιρίνης κατέστη δυνατή μέσω της χημείας και σηματοδοτεί την έναρξη της φαρμακευτικής βιομηχανίας και της σύγχρονης ιατρικής.
Πενικιλλίνη. Η πενικιλίνη ανακαλύφθηκε από τον Άγγλο Alexander Fleming το 1928 από μία απλή κυτταρική καλλιέργεια και αναπτύχθηκε ως αντιβιοτικό φάρμακο κατά τη διάρκεια του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ως μία λύση έκτακτης ανάγκης για τη σωτηρία στρατιωτών που έχαναν τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης από τις μολύνσεις. Το γνωστό ως Αγγλοαμερικάνικο πρόγραμμα, με τη συμμετοχή χιλιάδων επιστημόνων έδωσε στην ανθρωπότητα ένα τεράστιο πλεονέκτημα στη μάχη της ενάντια στα βακτήρια και ενέπνευσε μυριάδες νέων ανακαλύψεων που οδήγησαν τελικά σε νέες γενιές θαυματουργών φαρμάκων από τη φύση (δηλαδή από τα μικρόβια, τα φυτά, τους θαλάσσιους οργανισμούς, κλπ.). Η ύπαρξη της πενικιλίνης και άλλων αντιβιοτικών, όπως η βανκομυκίνη, που συνθέσαμε στο εργαστήριο μας το 1999, σχεδόν διπλασίασαν τον μέσο όρο ζωής στην Ευρώπη αλλά και σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο. Ωστόσο, η ύπαρξη βακτηρίων ανθεκτικών στα υπάρχοντα φάρμακα που συνεχίζουν να απειλούν την κοινωνία μας σήμερα εξακολουθεί να μας κρατά σε εγρήγορση. Η κατάχρηση των αντιβιοτικών συμβάλλει σε αυτή την συνεχιζόμενη μάχη κατά των βακτηρίων, με τους επιστήμονες σε συνεχή αναζήτηση νέων και πιο αποτελεσματικών ουσιών που να αντικαθιστούν τις προηγούμενες όταν αυτές σταματήσουν να έχουν την δράση που απαιτείται λόγω της συνεχούς εμφάνισης ανθεκτικών βακτηριακών στελεχών.
Ταξόλη. Η ταξόλη αποτελεί ίσως το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο αντικαρκινικό φάρμακο σήμερα. Ανακαλύφθηκε από το δέντρο Pacific Yew το 1971, αλλά η ανάπτυξή της ως φάρμακο καθυστέρησε λόγω της χαμηλής διαλυτότητας και της σπανιότητάς της. Λόγω της πολλά υποσχόμενης φαρμακευτικής της δράσης ως κατάλληλο αντικαρκινικό παράγοντα, η Ταξόλη έγινε διάσημη και πολλές επιστημονικές ομάδες χημικών σε όλο τον κόσμο ενεπλάκησαν στον αγώνα για την σύνθεσή της στο εργαστήριο. Τελικά η επιτυχής ολική σύνθεση της ταξόλης δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από την ομάδα μας το 1994. Εν τω μεταξύ, η ανακάλυψη της πρόδρομης ένωσης 10-δεσακετυλβακατίνη III από το δέντρο European Yew κατέστησε εφικτή την παραγωγή της ταξόλης σε μεγάλη κλίμακα. Αυτές οι ανακαλύψεις διευκόλυναν την καθιέρωση της ταξόλης και άλλων σχετικών ενώσεων ως αντικαρκινικά φάρμακα. Σήμερα, αυτά τα φάρμακα χρησιμοποιούνται ενάντια μιας πληθώρας καρκίνων, είτε από μόνα τους είτε σε συνδυασμό με άλλα.
Συζυγιακές δομές Αντισώματος-Φαρμάκου ( ADCs) . Οι Συζυγιακές δομές Αντισώματος-Φαρμάκου (Antibody Drug Conjugates, ADCs) αποτελούν ένα νέο πρότυπο στη χημειοθεραπεία του καρκίνου. Είναι κατευθυνόμενα φάρμακα έναντι διαφόρων τύπων καρκίνου που χαρακτηρίζονται από υψηλότερη αποτελεσματικότητα και χαμηλότερη τοξικότητα από ότι τα παραδοσιακά αντικαρκινικά φάρμακα. Μπορούν να συγκριθούν με κατευθυνόμενο πύραυλο (ή μια μαγική σφαίρα) που αποτελείται από ένα σύστημα κατεύθυνσης (δηλαδή το αντίσωμα), ένα ωφέλιμο φορτίο (δηλαδή το φάρμακο ή τον κυτταροτοξικό παράγοντα), και ένα χημικό σύνδεσμο μέσω του οποίου το φάρμακο επισυνάπτεται στο σύστημα κατεύθυνσης. Τα ADCs είναι σχεδιασμένα για να στοχεύουν και να καταστρέφουν επιλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα χωρίς παράπλευρες απώλειες υγιών κυττάρων, σε αντίθεση με πολλά από τα συμβατικά αντικαρκινικά φάρμακα. Η Χαλικεαμικίνη, που πρωτοσυντέθηκε στο εργαστήριο μας το 1992, αποτέλεσε τον πρώτο κυτταροτοξικό παράγοντα που χρησιμοποιήθηκε με αυτό τον τρόπο και η επιτυχία της συνεχίζει μέχρι σήμερα. Ένας μεγάλος αριθμός άλλων πολύ ισχυρών, αλλά ταυτόχρονα σπάνιων φυσικών προϊόντων έχουν αναγνωριστεί ως μοναδικά κατάλληλα για αυτό το σκοπό ως ωφέλιμα φορτία. Σήμερα, χημικοί, βιολόγοι και κλινικοί γιατροί προσπαθούν να αναπτύξουν νέες μορφές ADCs για τη θεραπεία ασθενών με καρκίνο σε εξατομικευμένη βάση, μέσω του εντοπισμού βιοδεικτών και της χρήσης τους για το σχεδιασμό ειδικών αντισωμάτων και της επισύναψης ισχυρών αντικαρκινικών μορίων ως ωφέλιμων φορτίων. Σε συνεργασία με φαρμακευτικές και βιοτεχνολογικές εταιρείες, η ομάδα μας βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτού του συναρπαστικού νέου πεδίου έρευνας, μέσω της σύνθεσης αυτών των σπανίων από τη φύση χημικών ενώσεων.
Ευχαριστίες
Κλείνοντας, θα ήθελα να εκφράσω τις ειλικρινείς ευχαριστίες και την εκτίμησή μου προς τους μαθητές μου για την εξαιρετική συνεισφορά τους στις εργασίες που περιγράφονται στις δημοσιεύσεις μας. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους διάφορους οργανισμούς, εταιρείες και ευεργέτες για την υποστήριξη των ερευνητικών προγραμμάτων μας όλα αυτά τα χρόνια. Είμαι ευγνώμων στους γονείς και τους παππούδες μου, στον θείο Γιάννη και τη θεία Αφροδίτη, τον αδελφό μου Νικολή και τις αδελφές μου Δέσποινα, Βάσω, Μαργαρίτα και η Γιάννα για την αγάπη και την υποστήριξή τους, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μου. Επίσης θα ήθελα να εκφράσω την εκτίμηση και το σεβασμό μου προς τους δασκάλους και τους συμβούλους μου για την καθοδήγησή τους στη διάρκεια των σπουδών και της καριέρας μου. Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, και με όλη μου την αγάπη ευχαριστώ τη σύζυγό μου Γεωργία, την κόρη μου Κολέτ, τους γιούς μου Αλέξανδρο, Χριστόφορο και Παύλο (P. J.), και τα εγγόνια μου Νικόλα και Γεωργία για την ανιδιοτελή αγάπη και υποστήριξη τους. Και για μία ακόμα φορά ευχαριστώ τον κύριο Τάκη και την κυρία Λουκή ΝΕΜΙΤΣΑ και το Ίδρυμα «ΝΕΜΙΤΣΑΣ» για το βραβείο «ΝΕΜΙΤΣΑΣ» 2014.
