Εξοχότατε κ. Πρόεδρε της Δημοκρατίας
Μακαριότατε,
Πανιερώτατε,
Εξοχότατε κ. πρώην Πρόεδρε της Δημοκρατίας,
Έντιμοι κύριοι Υπουργοί,
Dear Ambassadors,
Εκλεκτοί προσκεκλημένοι,
Καλησπέρα σας,
Η χαρά μου είναι σήμερα ιδιαίτερη που έχω την τιμή και το προνόμιο να παρουσιάσω, εκ μέρους του Ιδρύματος Τάκης και Λούκη Νέμιτσα, το έργο και την προσωπικότητα του Καθηγητή Κυριάκου Νικολάου, ο οποίος λαμβάνει απόψε το Βραβείο «Νέμιτσας 2014» στη Χημεία.
Ο Κυριάκος Κωνσταντίνου Νικολάου γεννήθηκε στον Καραβά της Κύπρου, στις 5 Ιουλίου του 1946. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο του Καραβά, στο Γυμνάσιο της Λαπήθου, και στο Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας, από το οποίο αποφοίτησε το 1964.
Σε ηλικία δεκαοκτώ ετών μετανάστευσε στην Αγγλία όπου έλαβε πτυχίο στη Χημεία από το Bedford College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου το 1969. Στη συνέχεια έλαβε Διδακτορικό Δίπλωμα στη Χημεία από το University College London το 1972.
Ο Δρ. Κυριάκος Νικολάου διέσχισε στην συνέχεια τον Ατλαντικό Ωκεανό για να ολοκληρώσει τις μεταδιδακτορικές του σπουδές σε δύο από τα λαμπρότερα πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών: τα πανεπιστήμια Columbia και Harvard. Η εξέλιξη της ανεξάρτητης ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας του Κυριάκου Νικολάου υπήρξε έκτοτε ραγδαία.
Η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του Κυριάκου Νικολάου ξεκίνησε το 1976 με το διορισμό του στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας στις ΗΠΑ, όπου έγινε τελικά ο Καθηγητής της Τιμητικής Έδρας Rhodes-Thompson. Το 1989 ο Καθηγητής Κυριάκος Νικολάου μετακόμισε στην Καλιφόρνια ως ο Ιδρυτικός Πρόεδρος του Ερευνητικού Ινστιτούτου Scripps Research Institute και ταυτόχρονα ως Καθηγητής Χημείας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο, θέσεις που κατείχε ταυτόχρονα μέχρι και το 2013. Το 1996 έγινε ο Καθηγητής Τιμητικής Έδρας στη Χημική Βιολογία με την επωνυμία «Aline W. and L.S. Skaggs» στο Ινστιτούτο Skaggs για τη Χημική Βιολογία, το οποίο υπάγεται στο Scripps Research Institute. To 2013 μετακινήθηκε στο Πανεπιστήμιο Rice, στο Χιούστον του Τέξας, για να αναλάβει την Τιμητική Έδρα Χημείας με την επωνυμία “Harry C. and Olga K. Wiess”.
Η διάνοια και η εξαιρετική οξυδέρκεια και η προσωπικότητά του οδήγησαν, λοιπόν, τον Κυριάκο Νικολάου στο μακρινό ταξίδι του που ξεκίνησε από τον Καραβά της Κύπρου και τον ανέβασαν σε υψηλότατες θέσεις σε ορισμένα από τα σημαντικότερα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα της Αμερικής.
Ο Καθηγητής Κυριάκος Νικολάου είναι διεθνώς αναγνωρισμένος ως κορυφαία φυσιογνωμία και προσωπικότητα στη Συνθετική Χημεία, τον τομέα της Χημείας που αφορά την εργαστηριακή σύνθεση χημικών ενώσεων από απλούστερα συστατικά. Συγκεκριμένα ο Καθηγητής Κυριάκος Νικολάου ασχολείται με την ολική σύνθεση φυσικών προϊόντων με πολύπλοκη δομή. Ειδικότερα, διέπρεψε με τις πρωτοποριακές του ανακαλύψεις νέων συνθετικών μεθόδων και στρατηγικών για την παρασκευή συνθέτων μορίων με μέγιστη βιολογική, φαρμακευτική και ιατρική σημασία. Με τις ανακαλύψεις του ο Κυριάκος Νικολάου έχει εμπλουτίσει την εργαλειοθήκη συνθετικών οργανικών χημικών και φαρμακοχημικών.
Τα καινοτόμα μόρια που συνθέτει ο Καθηγητής Κυριάκος Νικολάου στα ερευνητικά του εργαστήρια, μόρια που εκ πρώτης όψεως φαίνεται αδύνατο να συντεθούν, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα της προσωπικής του τολμηρής προσέγγισης στη σύνθεση, προσέγγισης που διέρχεται μέσα από τη σύλληψη και ανάπτυξη νέων μεθοδολογιών και πολύπλοκων στρατηγικών. Μέρος της συμβολής του Καθηγητή Νικολάου στη Συνθετική Χημεία είναι η ανάπτυξη και χρήση μεθόδων από τη Συνδυαστική Χημεία οι οποίες επιταχύνουν κατά πολύ το ρυθμό ανακάλυψης της βέλτιστης συνθετικής οδού προς ένα μόριο-στόχο.
Ως τις αντιπροσωπευτικότερες από τις ερευνητικές επιτυχίες του Καθηγητή Κυριάκου Νικολάου στη Συνθετική Χημεία θα περιοριστώ, λόγω έλλειψης χρόνου και μόνο, να αναφέρω μόνο δύο, τις ολικές συνθέσεις των αντικαρκινικών φαρμάκων της Ταξόλης και της Καλιχεαμυκίνης.
Η Ταξόλη αποτελεί σήμερα ένα από τα πλέον χρήσιμα και ευρύτατα διαδεδομένα αντικαρκινικά φάρμακα. Απομονώθηκε αρχικά το 1971 από κωνοφόρα δένδρα του είδους Taxus, αλλά η καθιέρωσή της ως φάρμακο στη φαρμακοβιομηχανία καθυστέρησε λόγω της χαμηλής συγκέντρωσής της στη φυσική πρώτη ύλη, δηλαδή τη δρόγη. Λόγω της παρατηρούμενης δραστικότητάς της κατά του καρκίνου η Ταξόλη κατέστη γρήγορα ένας πολλά υποσχόμενος αντικαρκινικός παράγοντας και έγινε έτσι το μήλο της έριδος, με πολλές ερευνητικές ομάδες ανά το παγκόσμιο να ανταγωνίζονται για την ολική σύνθεσή της στο εργαστήριο. Το νήμα έκοψε η ερευνητική ομάδα του Καθηγητή Νικολάου που πέτυχε να δημοσιεύσει, για πρώτη φορά το 1994, την ολική σύνθεση της Ταξόλης. Σήμερα η Ταξόλη, μαζί με άλλα συγγενή μόρια που συντέθηκαν και είναι γνωστά ως Ταξάνες, χρησιμοποιούνται με τεράστια αποτελεσματικότητα εναντίον μιας ποικιλίας καρκίνων.
Η Χαλικεαμικίνη αποτελεί το πρώτο παράδειγμα πρόσδεσης ενός κυτταροτοξικού φαρμάκου πάνω σε ένα αντίσωμα για σκοπούς στοχευμένης θεραπείας του καρκίνου. Θα αποτελούσε παράλειψη η απουσία αναφοράς στην Βανκομυκίνη, το φάρμακο που αποτελεί την τελευταία γραμμή αντιβακτηριακής άμυνας, η ολική σύνθεση της οποίας πραγματοποιήθηκε στα εργαστήρια του Καθηγητή Κυριάκου Νικολάου και αποτελεί μια από τις πολλές επιτυχίες του.
Ο Κυριάκος Νικολάου κατατάσσεται αυτοδικαίως, με την έντονη ερευνητική δραστηριότητα που τον διακρίνει, ως ένας από τους διεθνώς κορυφαίους επιστήμονες στη Χημεία. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 760 ερευνητικές εργασίες σε κορυφαία διεθνή περιοδικά της περιοχής του και σε έγκριτα πρακτικά διεθνών συνεδρίων πρώτης τάξεως. Κατέχει, επίσης, περισσότερα από 60 Διπλώματα Ευρεσιτεχνίας.
Στα περισσότερα από 38 χρόνια της πλούσιας ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας του και παράλληλα με το διακεκριμένο ερευνητικό του έργο, ο Καθηγητής Κυριάκος Νικολάου είναι ένας ιδιαίτερα πετυχημένος πανεπιστημιακός δάσκαλος που εμπνέει συνεχώς μαθητές από όλο τον κόσμο και δημιουργεί ανεπανάληπτα πνευματικά ερεθίσματα με το σπινθηροβόλο του πνεύμα, την απλότητα του επιστημονικού του λόγου, και τον τόσο προσωπικό τρόπο μύησης του ακροατηρίου του στα άδυτα της δικής του γνώσης. Είναι ο συγγραφέας πολλών επιτυχημένων βιβλίων στην Ολική Σύνθεση, όπως η τρίτομη σειρά με τίτλο Classics in Total Synthesis και το πρόσφατο Μolecules That Changed the World – Μόρια που Άλλαξαν τον Κόσμο. Από το 1976 μέχρι και σήμερα ο Κυριάκος Νικολάου έχει επιβλέψει ένα μεγάλο αριθμό διδακτορικών διατριβών. Παράλληλα με το τεράστιο ερευνητικό και διδακτικό του έργο ο Κυριάκος Νικολάου έχει υπερβάλει εαυτόν όσον αφορά το ζωηρότατο ενδιαφέρον του για την υποστήριξη και ανάδειξη νέων επιστημόνων που εκπαιδεύονται στα εργαστήριά του. Η Κύπρος εκπροσωπείται επάξια από πολλούς αξιόλογους επιστήμονες στη διεθνή επιστημονική κοινότητα της Χημείας. Ουσιώδες μέρος της επιτυχίας αυτής οφείλεται στην επιρροή που έχει ασκήσει ο Κυριάκος Νικολάου στους Κύπριους επιστήμονες της Χημείας, είτε άμεσα μέσω της διδασκαλίας, της επίβλεψης διδακτορικών και της συνεργασίας σε δημοσιεύσεις είτε έμμεσα, όντας ο ίδιος ένα λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση.
Από το 1976 μέχρι και σήμερα ο Κυριάκος Νικολάου έχει δώσει περισσότερες από 100 διαλέξεις ως προσκεκλημένος ομιλητής σε Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Ινστιτούτα διεθνώς. Έχει τιμηθεί με δεκάδες διεθνών βραβείων και τιμητικών διακρίσεων, όπως, ενδεικτικά μόνο, το Chemical Pioneer Award από την Αμερικανική Ένωση Χημικών, το Max Tishler Prize από το Πανεπιστήμιο Harvard, το Centenary Medal από τον Βασιλικό Σύνδεσμο Χημείας, το Μετάλλιο Benjamin Franklin στη Χημεία από το Ινστιτούτο Franklin και την Καθηγεσία Einstein από την Κινεζική Ακαδημία Επιστημών στο Πεκίνο. Είναι Μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Νέας Υόρκης και της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Νέας Υόρκης∙ είναι, επίσης, Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Αν και η επαγγελματική σταδιοδρομία του βρίσκεται στις ΗΠΑ, ο Κυριάκος Νικολάου διατηρεί ζωηρό ενδιαφέρον και δραστηριότητα στην πατρίδα του, την Κύπρο. Επισκέπτεται συχνά την Κύπρο, όπου δίνει τακτικά ομιλίες και σεμινάρια. Γενικά ανταποκρίνεται με προθυμία σε προσκλήσεις για ομιλίες, σεμινάρια και επιτροπές στην πατρίδα του. Το 1997 έγινε ο πρώτος Επίτιμος Διδάκτορας της Σχολής Θετικών και Εφαρμοσμένων Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου. (Αυτό ήταν το τρίτο από οκτώ Επίτιμα Διδακτορικά που έχει λάβει μέχρι σήμερα). Το 2010 έλαβε το Βραβείο Επιστημών από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ελπίζουμε ότι η σημερινή βράβευσή σου, Κυριάκο, με το Βραβείο «Νέμιτσας 2014» θα ενδυναμώσει τους δεσμούς σου και με μας εδώ, στην ακριτική γωνιά της Ευρώπης, τη μοιρασμένη Λευκωσία.
Συνοψίζοντας το έργο και την προσωπικότητα του Κυριάκου Νικολάου, νοιώθω περήφανος να δηλώσω ότι πρόκειται για μια κορυφαία, ταλαντούχα και πολυσύνθετη ανθρώπινη μονάδα που με το επιστημονικό του έργο τιμά την Κύπρο διεθνώς.
Κυρίες και Κύριοι,
Κλείνοντας επιτρέψτε μου να πω, χωρίς ίχνος υπερβολής, ότι σήμερα, με τη βράβευση του Καθηγητή Κυριάκου Νικολάου με το Βραβείο «Νέμιτσας 2014», το οποίο θα του απονεμηθεί σε λίγα λεπτά από τον Εξοχότατο Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας στη σεμνή αυτή τελετή, το Ίδρυμα «Τάκης και Λούκη Νέμιτσας» τιμά τον Κυριάκο Νικολάου για την προσφορά του στη Χημεία∙ αλλά και ο Κυριάκος Νικολάου τιμά με την παρουσία του το Ίδρυμα «Τάκης και Λούκη Νέμιτσας», και την Κύπρο γενικότερα.
Επιφανή Καραβιώτη, χαρισματικέ επιστήμονα, μέντορα, συνάδελφε και φίλε Κυριάκο, σε ευχαριστούμε ταπεινά για όσα έχεις προσφέρει και για την τιμή που περιποιείς σε όλους μας απόψε. Καλωσόρισες στους κόλπους των βραβευθέντων με το Βραβείο «Τάκης και Λούκη Νέμιτσας».
4.10.2014
ΜΜ/ΒΑΡ
